Orkest

Muziek

Tijdens de repetitie van de dansers is er altijd live pianobegeleiding. De meeste voorstellingen van Het Nationale Ballet worden live begeleid door het Balletorkest. 

Muziek

Tijdens de repetitie van de dansers is er altijd live pianobegeleiding. De meeste voorstellingen van Het Nationale Ballet worden live begeleid door het Balletorkest. 

Dirigent
Voor het orkest staat iemand zonder muziekinstrument: de dirigent. Hij of zij is de leider van het orkest. De dirigent bepaalt hoe snel of langzaam en hoe hard of zacht het orkest speelt. Om goed samen te kunnen spelen is de dirigent erg belangrijk! Alle musici kijken daarom naar de dirigent. Hij of zij geeft aan wanneer je moet beginnen of stoppen, en ervoor zorgt dat iedereen goed samenspeelt. De dirigent staat niet alleen op een verhoging zodat alle musici hem kunnen zien, maar ook zodat hij de dansers kan zien. Hij speelt in op de dansers en andersom.

Orkestbak
Tijdens de voorstelling zit het orkest in de orkestbak. Het toneel bevindt zich boven hun hoofd, en hierdoor kunnen de musici niet zien wat daar gebeurt. De dirigent ziet dit wel heel goed en geeft alles aan de rest van de musici aan. Dankzij de dirigent kunnen de musici en de dansers dus goed samenwerken en sluit de muziek precies aan bij de bewegingen van de dansers. 

Componisten
Een componist is iemand die een muziekstuk bedenkt en opschrijft. Meestal worden muziekstukken met het muzieknotenschrift opgeschreven. Hieronder vind je een aantal componisten dat bekende muziekstukken heeft geschreven voor ballet:

Léo Delibes (1836-1891) was een Franse componist die veel romantische muziek schreef. Hij componeerde veel balletmuziek, waaronder Coppelia. Luister een stuk uit Coppelia in het filmpje hieronder.

Pjotr Iljitsj Tsjaikovski (1840-1893) was een Russische componist die heel bekende balletstukken heeft geschreven. Hij componeerde muziek voor Het ZwanenmeerDoornroosje, en De Notenkraker. Hoewel Tsjaikovski al meer dan honderd jaar geleden is overleden, wordt zijn muziek nog steeds veel gebruikt! In het filmpje hieronder hoor je een aantal fragmenten uit Het Zwanenmeer

Hans van Manen

Choreografen

De bedenker en maker van een ballet wordt een 'choreograaf' genoemd en de vaste volgorde en vorm van de dansbewegingen noemen we een 'choreografie'. Hieronder vind je een aantal choreografen die belangrijk zijn in de balletwereld.

Choreografen

Frederick Ashton
Frederick Ashton (1904-1988) was een belangrijk Britse choreograaf. Zijn choreografieën zijn heel academisch. Dit betekent dat hij precies de regels van het klassieke ballet volgde. Hij maakte veel verhalende balletten, waaronder het sprookjesachtige ballet Midzomernachtsdroom.  Vaak stopte hij grapjes in zijn dansstukken. In Midzomernachtsdroom zie je bijvoorbeeld een ezel op spitzen!

George Balanchine
De Russische choreograaf George Balanchine (1904-1983) is bekend door zijn heel bijzondere dansstukken. Zijn balletten beeldden namelijk geen verhaal uit. Dat was nieuw in zijn tijd. In zijn choreografieën maakte hij veel gebruik van de ruimte. De dansers zwieren over het hele podium. Ook liet hij dansers in groepjes mooie vormen met hun armen en benen maken.

John Cranko
John Cranko (1927-1973) kwam uit Zuid-Afrika en maakte veel verhalende balletten waarin romantiek en emotie een grote rol speelt, zoals Romeo en Julia en Onegin. In zijn choreografieën volgde hij nauwkeurig de regels van het klassieke ballet.

Rudi van Dantzig
Rudi van Dantzig (1933-2012) was vooral belangrijk voor Het Nationale Ballet en de Nederlandse dans. In zijn choreografieën verwerkte hij klassieke én moderne danspassen. Hij werkte vaak samen met Toer van Schayk. Van Dantzig maakte bijvoorbeeld de dans voor Het Zwanenmeer en Van Schayk het decor.

Hans van Manen
In de balletten van Hans van Manen zitten klassieke én moderne danspassen. Bijzonder is dat hij de dansers vaak laat rennen en lopen in zijn stukken. Je kan zijn choreografieën herkennen aan de gestrekte armen en vingers van de dansers. Soms lijkt het alsof ze vleugels hebben!

Marius Petipa  
Marius Petipa (1818-1910) leefde heel lang geleden. Hij maakte samen met componist Tsjaikovski de wereldberoemde balletten The Sleeping BeautyDe Notenkraker en Het Zwanenmeer. Deze balletten worden nog steeds overal uitgevoerd. Een belangrijk onderdeel in zijn balletten is de grote pas-de-deux.

Toer van Schayk
Toer van Schayk is van alle markten thuis: hij choreografeert, schildert, maakt decors en kostuums! Hij choreografeerde samen met Wayne Eagling Notenkraker en Muizenkoning. Vaak combineert hij klassieke danspassen met moderne danspassen.

Balanchine choreografie

Moderne balletten

Er bestaan naast verhalende balletten ook moderne balletten. Moderne balletten beelden een idee of ervaring uit en niet een specifiek verhaal. Als de choreograaf geen verhaal wil vertellen met de dans, dan noem je het een 'abstract ballet'. Dit kan net als een verhalend ballet heel mooi, spannend of verdrietig zijn én je mag er je eigen verhaal bij bedenken

Moderne balletten

Adagio Hammerklavier
Hans van Manen maakt veel moderne balletten. Een stuk dat veel wordt opgevoerd heet 'Adagio Hammerklavier'.  In het filmpje hieronder zie je ook een aantal andere prachtige balletten van hem.

Chroma
In het onderstaande filmpje zie je hoe geometrisch dansen eruitziet. In dit stuk van Wayne McGregor maken de dansers veel hoekige bewegingen. Het hoekige decor maakt het stuk compleet.
Het filmpje is gemaakt door Royal Opera House en de dans door The Royal Ballet.

Dutch Doubles
Dutch Doubles bestaat uit vier stukken. Elk stuk is een samenwerking tussen een in Nederland gevestigde choreograaf en een beroemd musicus. Je ziet telkens weinig tot geen decor. De stukken bestaan vooral uit dans en muziek.

Cinderella

Verhalende balletten

Verhalende balletten zijn stukken die een verhaal of sprookje vertellen. Het verhaal noem je ook wel een 'plot'. Denk aan Het Zwanenmeer waarin prins Siegfried en Odette met elkaar willen trouwen, maar door een boze tovenaar worden verhinderd. Verhalende balletten bevatten altijd karakters en spelen zich af op een bepaalde plek, zoals het meer waar Odette woont of het kasteel waar Siegfried zijn verjaardag viert. Bekijk hier een paar voorbeelden. 
 

Alice's Adventures in Wonderland
Alice valt tijdens een tuinfeest in een konijnenhol en komt in een magische wereld vol raadsels terecht. Ze volgt het witte konijn door Wonderland en komt allerlei rare wezens tegen. Dan ontwaakt ze! Was het een droom of toch niet..

In het filmpje van Royal Opera House zie je haar ontmoeting met een gigantische rups.

Componist: Joby Talbot

 

La Bayadère
Solor, een Indiase jager, is hartstikke verliefd op tempeldanseres Nikiya. Dat treft, want zij is ook hoteldebotel van hem! Zij beloven elkaar eeuwige trouw. De Hoge Brahmaan steekt hiervoor een stokje. Hij wil ook met Nikiya trouwen! Hij is vastberaden Solor uit de weg te ruimen. Zijn plan mislukt en in plaats van Solor zal Nikiya sterven.

Componist: Ludwig Minkus

 

Cinderella
Cinderella moet alle vuile klusjes opknappen voor haar gemene stiefmoeder- en zusters. Op een dag ontvangen ze een uitnodiging voor een bal van de prins. Zonder dat haar stiefmoeder het weet, gaat Cinderella ook naar het bal. Daar verovert ze het hart van de prins. Om klokslag twaalf uur moet ze ineens snel weg! Terwijl ze van het bal verdwijnt, verliest ze een schoen. De prins loopt stad en land af om dat onbekende meisje te vinden. Hij laat elk meisje de schoen passen. Uiteindelijk vindt hij Cinderella en vraagt haar ten huwelijk.

Componist: Sergej Prokofjev

 

Coppelia
Zwaantje en Frans gaan trouwen. Maar dan verschijnt ineens de beeldschone en mysterieuze Coppelia in hun stadje. Frans is betoverd door Coppelia. Zwaantje probeert hun relatie te redden en gaat op onderzoek uit. Tot haar schrik komt ze erachter dat Coppelia een pop is! Als Frans dit ook ziet, vraag hij Zwaantje om vergiffenis.

Componist: Léo Delibes

 

La Dame aux Camélias
Courtisane Marguerite leeft in Parijs. Zij leidt een wild leven tot ze Armand ontmoet. Ze worden hopeloos verliefd op elkaar. Armand weet alleen niet dat Marguerite doodziek is. De vader van Armand dwingt Marguerite om hem te verlaten en dat doet ze. Wanneer Armand en Marguerite elkaar later weer ontmoeten, sterft zij in zijn armen.

Componist: Frédéric Chopin

 

Don Quichot
Don Quichot heeft het allemaal niet op een rijtje: hij denkt dat hij ridder is en trekt ten strijde tegen molens, die hij aanziet voor reuzen. Tijdens zijn avontuur wordt hij vergezeld door Sancho Pancha. Onderweg ontmoeten ze Kitri en Basilio. Kitri moet van haar vader trouwen met de rijke slijmbal Gamache, maar zij heeft alleen maar oog voor Basilio. Don Quichot helpt Kitri van Gamache af.

Componist: Ludwig Minkus

 

Giselle
Graaf Albrecht is verliefd op de jonge boerin Giselle. Hij verleidt haar en Giselle wordt ook verliefd op hem. Zij weet alleen niet dat hij al verloofd is met Bathilde. Als ze hierachter komt sterft Giselle van verdriet. Nu behoort haar geest tot de Wili’s. De Wili’s zijn geesten van vrouwen die bedrogen zijn door hun geliefden. Als Albrecht het graf van Giselle bezoekt, dwingen de Wili’s hem te dansen tot hij dood neervalt. Ondanks zijn verraad, beschermt Giselle hem.

Componist: Adolphe Adam

 

 

Mata Hari
Het verhaal speelt zich af rondom 1900. Margaretha trouwt met Rudolph en samen hebben ze twee kinderen. Voor zijn werk vertrekken ze naar Nederlands-Indië. Daar raakt Margaretha onder de indruk van de Indische cultuur. Als hun eerste kind sterft, scheiden Margaretha en Rudolph. Margaretha begint een danscarrière en noemt zichzelf voortaan ‘Mata Hari’. Ze maakt furore met haar exotische dans en gaat relaties aan met officiers uit verschillende legers. De Eerste Wereldoorlog breekt uit en zij wordt beschuldigd van spionage. Deze beschuldiging wordt haar fataal. 
 

Componist: Tarik O’Regan

 

Narnia: de Leeuw de Heks en de Kleerkast
Vier kinderen zijn in een groot landhuis aan het spelen. Tijdens verstoppertje komen ze via een kledingkast in een heel andere wereld terecht. Een witte wereld waar het altijd winter is. Daar ontmoeten ze veel bijzondere figuren, zoals een sater. Dat is een mens met hoorns en poten van een bok! Ze maken veel avonturen mee. Deze bijzondere combinatie van hiphop en ballet is een creatie van het dansgezelschap ISH en Het Nationale Ballet.

 

Notenkraker & Muizenkoning
Clara's familie viert Sinterklaasavond in Amsterdam. Oom Drosselmeyer heeft een toverlantaarn meegebracht en projecteert een verhaal op een scherm. Het gaat over een prins, prinses en een muizenkoning. Als het verhaal eindigt verschijnt er ineens een notenkraker. Deze krijgt Clara van Drosselmeyer. Als Clara ’s nachts haar notenkraker wilt bekijken in de woonkamer, komt ze in een andere wereld terecht. En de notenkraker is tot leven gekomen! Er verschijnen ineens overal muizen die de notenkraker verwonden. Clara en de notenkraker vluchten door de toverlantaarn. Daar verandert de notenkraker in een prins. Dan wordt Clara ineens wakker in haar bed en beseft dat alles een droom was. Of toch niet?

Componist: Pjotr Iljitsj Tsjaikovski

 

Onegin
Tatjana is smoorverliefd op Onegin en schrijft hem een brief. Hij heeft geen interesse in zo’n jong meisje, verscheurt haar brief en versiert Tatjana’s zus Olga. Olga is alleen al verloofd met Lenski. Lenski voelt zich vernederd en daagt Onegin uit voor een duel. Hierbij komt Lenski om het leven. Jaren later ontmoet Onegin Tatjana weer. Zij is nu getrouwd. Hij wordt alsnog stapelverliefd op haar, maar dit keer is het Tatjana die hem, na een vurige dans, de deur wijst.

Componist: Pjotr Iljitsj Tsjaikovski

 

Romeo en Julia
Romeo Montecchi ontmoet Julia Capoletti op een bal van haar familie. Hoewel hij daar als Montecchi niet gewenst is gaat hij toch. Na het feest verklaart hij Juliet de liefde en wil met haar trouwen. Juliets vader zal dit nooit goedkeuren. Bovendien regelt hij al een bruiloft voor haar en Paris. Julia neemt een slaapmiddel waardoor ze dood lijkt. Hiermee voorkomt ze een huwelijk met Paris. Als Romeo haar ziet denkt hij dat ze echt dood is en neemt vergif in. Dan wordt Julia wakker en ziet dat haar grote geliefde is overleden. Ook zij besluit te sterven en steekt zichzelf met een dolk.  

Componist: Sergej Prokofjev

 

Sleeping Beauty
Prinses Aurora wordt op haar doopfeest vervloekt door de boze fee Carabosse. Aurora zal zich op haar zestiende verjaardag aan een spinnewiel prikken en sterven. De Seringenfee probeert de vloek te veranderen: Aurora zal niet sterven maar honderd jaar slapen om gewekt te worden door de kus van een prins. Op haar zestiende verjaardag prikt ze zich inderdaad aan een spinnewiel, maar de Seringenfee zal haar niet laten sterven.

Componist: Pjotr Iljitsj Tsjaikovski

 

Het Zwanenmeer
Prins Siegfried viert zijn achttiende verjaardag. Zijn moeder wijst hem erop dat hij nu spoedig een bruid moet kiezen. Siegfried wil hier niets van weten en gaat met zijn vriend Alexander het bos in. Ze verdwalen en komen bij een meer terecht. Op het meer gebeurt iets magisch: een zwaan verandert in een vrouw. Ze heet Odette. Siegfried is op slag verliefd en beloofd haar eeuwige trouw. Als hij zich aan zijn belofte houdt, zal Odette weer voorgoed in een vrouw veranderen. Thuis aangekomen wordt Siegfried aan verschillende huwelijkspartners voorgesteld. Dan komt Odile binnen. Zij lijkt op Odette en Siegfried biedt haar zijn ring aan. Dan beseft hij dat hij Odette heeft verraden.  

Componist: Pjotr Iljitsj Tsjaikovski

Decoratelier

Decor, licht en rekwisieten

Een decor staat op het toneel. Dit is de omgeving waarin het verhaal van de voorstelling zich afspeelt. Soms zijn de dansers in een bos, soms in een paleis of kasteel. Maar ze kunnen ook op een fantasieplek zijn, die niet echt bestaat. Niet bij ieder ballet is er een decor. Voor de verhalende klassieke balletten wel bijna altijd.

Decor, licht en rekwisieten

Decor ontwerpen
Een decorontwerper bedenkt de decors. Na het ontwerp zijn er andere mensen die dit decor maken. Zij maken eerst een maquette. Dat is een heel klein decor, zo groot als een poppenhuis. Zo kunnen zij alvast zien hoe het er straks uit gaat zien. Daarna maken zij een grote versie die op het toneel past. Bij balletvoorstellingen is het fijn als er niet te veel decor op het toneel staat, anders hebben de dansers niet genoeg ruimte om te dansen!

Licht
Tijdens een balletvoorstelling gebeurt er van alles achter de schermen. De dansers worden door honderden lampen beschenen. Dat is een heel ander licht dan bij jou thuis! Het licht kan allemaal verschillende kleuren hebben, soms is het rood, soms juist blauw of geel. Een lichtontwerper bedenkt welke kleur goed bij de verschillende scènes past. Want het ene licht zorgt voor een heel andere sfeer dan het andere licht.

Licht bij Giselle
Jim Ingalls heeft het licht ontworpen door Giselle. Jim vindt lichtontwerpen de mooiste baan die er is. Maar zelf staat hij niet graag in de spotlights, hij is zelfs een beetje verlegen.

Als kind hield Jim al van theater. Thuis in de garage speelde hij met poppen die hij met lampen bescheen. Op de middelbare school ging hij bij het schooltheater, maar ook daar werkte hij al liever achter de schermen van ervoor. Later ging hij naar een school waar hij theatertechniek leerde. Omdat hij belichting het leukst vond, werd dit zijn specialisatie.

Jim houdt ervan om met verschillende kleuren licht de sfeer van een voorstelling te bepalen. Bij Giselle deed hij dat bijvoorbeeld door de sfeer spannend en mysterieus te maken, als de Wili's het toneel opkomen. Jim had voor de voorstelling eerst veel gele lampen gebruikt. Maar Toer van Schayk, de decorontwerper vond die kleur niet zo goed bij Nederland passen. In Amsterdam is het daglicht grijzer, zei hij. Jim paste toen de kleur wat aan en het bleek inderdaad beter te werken.

Het einde van Giselle vindt hij de mooiste scène van de voorstelling. Dat is de scène waar de Wili's tijdens de zonsondergang verdwijnen en Albrecht alleen achterblijft met zijn gedachten aan Giselle. Daar zijn de kleuren precies geworden zoals Jim ze in gedachten had. 

Rekwisiteur

Rekwisieten
Een rekwisiet wordt ook op het toneel gebruikt, maar is iets anders dan het decor. Rekwisieten zijn voorwerpen die worden gebruikt door de dansers. Denk bijvoorbeeld aan een stoel of een bankje, een beker, een paraplu, schaatsen, of bloemen. Deze voorwerpen worden speciaal gemaakt voor de voorstelling in het rekwisietenatelier. Zo wordt er geen echt glas gebruikt, maar plastic. Dat is niet alleen goedkoper, het is ook veiliger. En de diamanten op de kroon van de koning, zijn dus ook geen echte diamanten, helaas!

Stoffen in kostuumatelier

Kostuums

Vind jij de kostuums bij balletvoorstellingen ook altijd zo mooi? Bij sommige voorstellingen zijn er heel veel kostuums, en bij anderen danst iedereen met dezelfde kostuums aan. Het ontwerpen en maken van de kostuums kost vaak erg veel tijd. Veel van de kostuums van Het Nationale Ballet worden in ons eigen atelier gemaakt!
 

Spitzen
Ballerina’s dansen in voorstellingen vaak op spitzen. Dat zijn balletschoenen waarvan de voorkant een verhard stuk heeft. Hierdoor kan een ballerina heel hoog op haar tenen staan. Om op spitzen te kunnen dansen moeten je enkels erg sterk zijn en je moet heel veel oefenen om goed te kunnen blijven staan. Een soliste verslijt soms per voorstelling een paar spitzen. In het filmpje hieronder zie je hoe Salome van de Junior Company haar spitzen klaarmaakt. Ze naait eerst de linten vast. Dan naait ze elastieken aan haar spitzen om er zeker van te zijn dat de schoenen blijven zitten tijdens het dansen.

Tutu
In veel balletten dragen de danseressen een tutu. Een tutu lijkt op een rokje, maar eigenlijk is het een broekje waar een uitstaand rokje aan wordt vastgemaakt. Tutu’s zijn vaak versierd met glitters. Tutu's worden gemaakt van ‘tule’, een stof die lijkt op gaas. Er zit wel 10 meter tule in één tutu! Tutu-gaas is stijve stof gemaakt van nylon en kunsthars. Soms wordt een tutu zo hard, dat de jongen er last van heeft als hij het meisje optilt. De tutu schuurt dan langs zijn gezicht. Gevaarlijk zeg, zo’n danskostuum!

Tutu's
Repetitie

Repeteren

Om een voorstelling zo mooi mogelijk te maken, moet er heel veel gerepeteerd worden. Lees hier hoe dat gaat!

Repeteren

Hoe zorg je ervoor dat een dans er zo goed mogelijk uitziet en dat iedereen weet wat hij moet doen? Door te repeteren! De dansers repeteren bijna iedere dag. Ze beginnen eerst met het leren van de passen en de volgorde, daarna moeten ze zich de passen eigen maken en zorgen dat het er makkelijk uitziet. Bovendien moeten ze zorgen dat de bewegingen er ‘echt’ uitzien. Als je de kat uit The Sleeping Beauty danst, dans je heel anders dan een zwaan uit Het Zwanenmeer. De kat springt veel meer en gebruikt zijn handen heel anders dan een zwaan.

Balletrepetitie

Repeteren
Zes weken voor de première, beginnen de repetities voor een ballet. Soms repeteren de jongens apart van de meisjes. Dit hangt af van de rol die zij dansen. Repetities zijn soms in groepen, met z’n tweeën, of alleen (solo). Pas als ieder groepje de passen kent, worden de groepen samengevoegd om alles met elkaar te oefenen. Dit heet een doorloop. Voor het eerst danst iedereen samen, dat is wel even wennen.

Spannend
Daarna wordt er een orkest-toneelrepetitie gedanst. De dansers oefenen voor het eerst samen met het orkest op het toneel. Hierna is het tijd voor de generale repetitie. Dit is de laatste repetitie waarin alles moet kloppen en de hele voorstelling van begin tot eind gedanst wordt. Na de generale repetitie is de première. Dat is de eerste avond dat het ballet gedanst wordt voor het publiek. Dit is vaak spannend voor de dansers, maar ook voor de leden van het orkest, de toneeldienst, de kleders en alle andere mensen achter de schermen. Na maanden voorbereiden, gaat het dan eindelijk echt gebeuren!

Balletrepetitie

Balletmeester
Tijdens de repetities is er een balletmeester of repetitor in de studio aanwezig. De balletmeester of repetitor kan een man of een vrouw zijn. Vaak is de balletmeester vroeger zelf danser geweest. Hij of zij kent het ballet heel erg goed en leert dit aan de dansers. Soms gebruikt de balletmeester video’s om te laten zien hoe het precies moet, maar vaak weet de balletmeester dit uit het hoofd.